Po Ustavu Crne Gore pravo na zdravu životnu sredinu je ljudsko pravo Ustav predviđa i da svako ima pravo na blagovremeno i potpuno obavještavanje o stanju životne sredine, na mogućnost uticaja prilikom odlučivanja o pitanjima od značaja za životnu sredinu i na pravnu zaštitu ovih prava.

U Crnoj Gori se mnoge odluke donose bez učestvovanja javnosti i prethodne stručne analize, a navedeni stav najbolje potvrđuje odluka o formiranju poligona za potrebe Vojske Crne Gore na Sinjajevini. Postavlja se pitanje na osnovu kojih kriterijuma se Vlada 2019. godine opredijelila baš za Sinjajevinu i koje procedure jesu (ili nisu) ispoštovane u samom postupku odlučivanja o tom pitanju. Sinjajevina je najveći pašnjak u Crnoj Gori i jedan od najvećih u Evropi, a prostor na kome je Vojska planirala da gradi poligon je glavno vodoizvorište i središte za napajanje stoke sa katuna.

Do nedavno, brojni zahtjevi za pristup informacijama upućeni nadležnom ministarstvu, kao i opštinima su ostajali bez odgovora. Ipak, Ministarstvo odbrane je u oktobru 2021. godine, istina poslije više od godinu dana od podnijetog zahtjeva, omogućilo pristup svim traženim informacijama. Sada znamo da je još u julu 2018. ustanovljeno da opštine na čijem području je planirana izgradnja vojnog poligona, nikada nisu formalno dale saglasnost na taj Vladin naum (opština Mojkovac je prema dostupnim informacija usmeno dala saglasnost, opština Kolašin nije dala saglasnost, a u više navrata je izrazila negativno mišljenje o tom projektu, dok opština Šavnik nije ni konsultovana. Ni opština Danilovgrad nije imala priliku da izrazi svoje mišljenje o tome, iako Bjelopavlići najviše koriste to područje).

Šta je sa ljudima, koji bi bili neposredno pogođeni sprovođenjem ove odluke? Šta navedeno znači za oko 22.000 stanovnika u okolini ovog područja kao i za oko 250 porodica i preko 4.000 ljudi koji imaju kolibe na Sinjajevini i žive od planine?

"Oko Savine vode, koja je najveće vodoizvorište na jugozapadnoj strani Sinjajevine, nisu se nikada gradili katuni zbog čuvanja vode. To su bila ta nepisana pravila koja su ljudi poštovali a kada bi dognali stoku samo 20-tak minuta su se tu zadržavali dok stoka pije. I baš na to mjesto su našli, što su ljudi sačuvali, pa ne vjerujem da su ti ljudi čuvali to za našu vlast da oni baš tu naprave vojni poligon ili vojno strelište, nego su to ljudi čuvali za sebe i za naslednike, za ove posle njih i posle nas" - kaže jedan od stočara.

Nije urađena stručna analiza

Činjenica je da ni do danas nije urađena stručna analiza mogućih negativnih uticaja formiranja vojnog poligona na lokalnu zajednicu i životnu sredinu, jer izvještaji, koje je za sličnu namjenu, a za potrebe Sjeverne Makedonije na lokalitetu koji se nalazi u toj zemlji radio makedonski Institut za javno zdravlje ne mogu biti primijenjeni na Sinjajevinu.

Na pitanje zašto treba sačuvati Sinjajevinu znakovit je odgovor "ovo je jedino ostalo još nedirano. Eto, uzeli su more, uzeli su rijeke, uzeli su sve, još samo ovo da nam uzmu, kuda ćemo onda?"

Ovaj stav stočara sa Sinjajevine na izvoran način nam pojašnjava princip održivog razvoja koji se ostvaruje uspostavljanjem ravnoteže između potreba razvoja i očuvanja životne sredine. Autorka ovog teksta je imala priliku da ostvari uvid u sadržaj još sedam intervjua (od većeg broja) koji su rađeni sa stočarima na Sinjajevini u ljeto, 2020. godine. Zajedničko za sve sagovornike je da su za odluku o izgradnji vojnog poligona saznali iz medija (obično sa televizije) kao i da su samo prethodno načuli neprovjerene informacije od drugih mještana, a da ih nijedna državna institucija, Vlada ili opština, nijesu obavijestili o namjeri izgradnje vojnog poligona. Samim tim, nije im omogućeno ni da iznesu svoj stav. Da je to bio slučaj i da im je pružena prilika svi bi učestvovali u javnoj raspravi gdje god da se održavala. Svi su izrazili spremnost da brane Sinjajevinu i svoj višegeneracijski način života u saglasju sa prirodom i osnovni izvor prihoda njihovih porodica.

Drugo značajno pitanje se odnosi na (ne)postojanje javno dostupnih stručnih analiza o mogućoj šteti do koje bi došlo ako bi se sproveo ovaj projekat na području Sinjajevine. Važećim Prostornim planom posebne namjene za Durmitorsko područje iz jula 2016. predviđeno je proglašenje Regionalnog parka prirode Sinjajevina, ali za ovo područje još nije urađena Studija zaštite koja bi predvidjela njegove ključne vrijednosti za zaštitu i predložila kategoriju, režim zaštite i granice ovog planiranog zaštićenog prirodnog dobra.

Nadležne institucije se pozivaju na to da ne postoji obaveza vršenja procjene uticaja na životnu sredinu jer se radi o projektu namijenjenom odbrani. Treba podsjetiti i na činjenicu da je po Ustavu Crne Gore pravo na zdravu životnu sredinu ljudsko pravo; da Ustav predviđa da svako ima pravo na blagovremeno i potpuno obavještavanje o stanju životne sredine, na mogućnost uticaja prilikom odlučivanja o pitanjima od značaja za životnu sredinu i na pravnu zaštitu ovih prava; da je posebno država, obavezna da čuva i unapređuje životnu sredinu, kao i da štiti prirodnu i kulturnu baštinu. Tome treba dodati i odredbe Arhuske konvencije (Konvencija Ujedinjenih nacija o dostupnosti informacija, učešću javnosti u donošenju odluka i dostupnosti pravosuđa u oblastima koje se tiču životne sredine iz 1998.) koja obavezuje Crnu Goru, kao i Evropsku uniju, a predviđa i da država članica konvencije može izuzetno da odluči, od slučaja do slučaja, da u cilju očuvanja interesa nacionalne odbrane ne obezbijedi učestvovanje javnosti u odlučivanju. Ipak, i u tom slučaju treba da budu ispunjeni određeni uslovi: da je to predviđeno nacionalnim zakonodavstvom i ako država smatra da bi primjena odredaba ovog člana imala negativan uticaj na navedene interese (čl. 6.1(c)). U ovom trenutku nije poznato i ne postoji javno dostupan podatak da je u postupku odlučivanja o izgradnji vojnog poligona rađen ovaj test potencijalno negativnog uticaja.

Ne smiju se zaboraviti ni opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava koja su, kao i Arhuska konvencija, sastavni dio našeg pravnog poretka, imaju primat nad domaćim zakonodavstvom i neposredno se primjenjuju kada odnose uređuju drukčije od naših zakona. U ova načela nedvosmisleno spadaju i načelo održivog razvoja, predostrožnosti i prevencije, koja su predviđena i Zakonom o životnoj sredini, kao krovnim zakonom u ovoj oblasti, a predstavljaju i osnovna načela politike Evropske unije, ne samo u oblasti životne sredine.

U svega nekoliko godina, pitanje formiranja vojnog poligona na Sinjajevini je dočekalo i treću vladu, a njen stav o ovom pitanju će jasno pokazati našoj javnosti želimo li da budemo pravna, demokratska i ekološka država.

(Autorka teksta je profesorka Univerziteta Crne Gore)

Izvor: Dnevne novine Dan